PEDOLOJİ

PEDOLOJİ i. (yun. pedon, toprak ve lo­gos, bilim'den fr. pedologie). Topraklan inceleyen bilim.
— ANSİKL. Pedoloji, jeolojiden kolayca a-yırdedilir; çünkü yer kabuğunun sadece bi­yolojik veya hiç değilse fizik-kimyasal bo­zuşma etkilerine açı' üst kısmını inceler. Buna karşılık konusunun büyük kısmı ta-rımbilimle ortaktır. Tarlaların durumunu inceleyen tarımbiiim ekilebilir toprağın de­rinlemesine gelişmesini ve çeşitli etkiler al­tındaki değişmelerimi de incelemek zorun­dadır. Ama toprağın çeşitli seviyeleri ara­sında meydana gelen madde hareketleriyle yalnız pedoloji uğraşır. İlke olarak iki bi­lim, pedolojinin toprağın oluşmasındaki ve cvrimindeki tabiî mekanizmaların gözlen­mesi ve açıklanması olarak tanımlanmasıy-le ayırtedilebiür.
Bu anlamıyle pedo'oji XIX. yy. sonundaki rus tabiat bilimcilerinin çalışmalarına da­yanır. Dukuçayev'in 1833 te yayımlanan çer-nozyum incelemesi ilk olarak toprağın ta­biat tarafından yaratıldığım, özel bir görü­nüşü olduğunu, belirli sayıda tabiî faktöre bağlı olduğunu, iklim ve bitki kuşaklarına göre değişen çeşitli biçimlerde geliştiğini or­taya koydu. Dukuçayev okuluna bağlanan Sbirtsev ve Glinke'nin çalışmaları bir top­rak kesitleri koleksiyonunun sergilendiği 1889 Paris sergisinden sonra Fransa ve Batı Avrupa'da yayıldı. «Tarım-jeoloji» adı veri­len, ilk bilimsel toprak bilimi konferansı 1908'de Budapeşte'de toplandı. Ama pede-ioji terimi ilk olarak dördüncü milletlera­rası konferansta (Roma, 1924) kullanıldı. Toprak bilimi milletlerarası derneği de o tarihte kuruldu.
Pedolojinin metotları her şeyden önce top­rak profilinin incelenmesine ve analizine dayanır. Temel unsuru toprağın rengidir; hattâ bazı bilimsel sınıflamalarda renk be­lirleyici özellik almıştır: hâlâ kara, kahve­rengi, kestane rengi, açık kestane rengi, kırmızı v.b. topraklardan söz edilir. Ama rengin gözlenmesi yeterli değildir ve «u-fuk» adı verilen çeşitli karakteristik strat-lardan alınan numunelerin laboratuvarlarda incelenmesi gerekir. Laboratuvarlarda top­rağı meydana getiren unsurlar ayrı ayrı in­celenir: organik unsurlar veya geniş anla-

mıyle humus ve mineral unsurlar. Bu un­surların temel kısmı gerek bitkilerin bes­lenmesi, gerek pedoloji açısından «bozuş­ma karmaşası» denen şeydir. Milletlerarası bir uzlaşma sonucunda, koloidal özellikler­den yararlanan bu «karmaşa»nm, çapı 2 u/-den küçük parçalardan oluştuğu kabul edil­miştir.
Toprağın fizikî özellikleri iki temel kavra­ma sıkıca bağlıdır. Bir yanda doku, yani te­mel bileşim, küçük parçacıkların boy bakı­mından diferansiyel dağılımı, öte yanda yapı, yani bu unsurların agrega biçimi al­tında çimentolaşma tarzı. Toprakların kimyasal özellikleri bitkilerin beslenmesinde çok önemli rol oynar. Ama özellikler toprağın evrimi üstünde de etki­lidir. Kalsiyum, sodyum ve demir dinamik tipleri ayırdetmeğe imkân verir, öte yan­dan, H ionları halinde yoğunlaşma topra­ğın bugünkü durumu ve gelişme yönü üze­rinde önemli bir belirtidir; asitliği ölçen H, laboratuvarlardaki başlıca analiz un­surudur.
Ayrıca toprağın biyolojik özellikleri pedo­genez biçimlerini büyük ölçüde belirtir. Gerçekten çeşitli humus tiplerinin etkisi farklıdır. Yapraklı ormanların humusu (mull) toprağa elverişli özellikler kazandı­rır ama belirli ölçüde yıkanmayı engelle­mez. Gayrısafi humus (mor) podzollaşmayı destekleyerek toprağı bozar. Sonuç olarak denebilir ki, toprak analizleri gelişme durumu üstüne, özellikle de pedok­iimaks denen toprağın iklim ve bitki örtü­süyle olan dengesi üstüne hüküm vermeyi sağlar. Gerçekten nazarî açıdan toprak bölgesel bir olaydır. Ama bu tabiî çevre­nin hareketsizliği bile, birçok istisnaya yol açar. önce topografya ve özellikle bugünkü iklim evresinin rolü ile eski ve farklı ev­relerin roiü arasındaki başlangıç noktasını belirtmek çok güçtür. Pedoloji bu noktada yani eski toprakların incelenmesinde kendi­sine en yakm tabiat bilim disiplinlerine (botanik, jeoloji, jeomorfoloji) dayanmak zorundadır. (L)